نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک یا (RBM)Risk Based Maintenance and repair یک روش مدیریتی است که بر اساس تحلیل ریسک، برنامه‌ریزی و اجرای فعالیت‌های نگهداری و تعمیرات تنظیم می‌شود. هدف اصلی RBM، بهینه‌سازی هزینه‌ها و بهبود بهره‌وری سامانه‌های فنی در مقابل خطرات و خرابی‌ها است.

در نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک به جای برنامه‌ ریزی تعمیرات بر اساس زمان بندی ثابت(مانند نگهداری و تعمیرات پیشگیرانهPM) از تحلیل ریسک برای تعیین زمان و نوع فعالیت‌های نگهداری و تعمیرات استفاده می‌شود. این تحلیل ریسک شامل ارزیابی احتمال و تأثیر خطرات، ارزیابی وضعیت فنی سامانه‌ها، تحلیل نقاط ضعف و تهدیدات احتمالی است. بر اساس این تحلیل، فعالیت‌های نگهداری و تعمیرات بر روی سامانه‌ها تعیین می‌شود.

• مزایای استفاده از RBM:

1. بهینه‌سازی هزینه‌ها: با استفاده از نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک، می‌توان هزینه‌های نگهداری و تعمیرات را بهبود بخشید. به جای انجام تعمیرات برنامه‌ریزی شده دوره‌ای و جایگزینی قطعات به صورت ثابت، فعالیت‌های نگهداری و تعمیرات بر اساس ریسک و وضعیت فنی سامانه‌ها برنامه‌ریزی می‌شود که موجب صرفه‌جویی در هزینه‌های تعمیرات و جلوگیری از خرابی‌های غیرضروری می‌شود.
2. افزایش بهره‌وری: با تعیین زمان و نوع فعالیت‌های نگهداری و تعمیرات بر اساس ریسک و وضعیت فنی، بهره‌وری سامانه‌ها افزایش می‌یابد. این روش بهبود روند تعمیرات نگهداری و جلوگیری از خرابی‌های ناگهانی را فراهم می‌کند که در نتیجه عمر مفید سامانه‌ها افزایش می‌یابد.
3. مدیریت بهینه خطرات: نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک به مدیران امکان می‌دهد تا به طور دقیق خطراتی را که باعث خرابی و اخطارات مرتبط با سامانه‌ها می‌شوند را شناسایی کنند و فعالیت‌های نگهداری و تعمیرات را بر اساس اولویت‌بندی ریسک‌ها مدیریت کنند.

• آیا نگهداری و تعميرات مبتنی بر ريسک می‌تواند در همه صنایع و سازمان‌ها استفاده شود؟

بله، RBM می‌تواند در همه صنایع و سازمان‌ها استفاده شود. اصل نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک این است که مدیریت ریسک‌ها در سازمان بر اساس تحلیل دقیق و جامعی از ریسک‌های موجود صورت گیرد. این رویکرد در هر نوع صنعت و سازمانی اعمال شده و بهبود امنیت و کاهش ریسک‌های مربوطه را هدف دارد.

به طور کلی، RBM در صنایع مختلف از جمله فناوری اطلاعات، مالی، بهداشت و درمان، انرژی، حمل و نقل، تولید و غیره قابل استفاده است. در هر صنعت، ریسک‌های خاصی وجود دارند که می‌توان با استفاده از RBM آنها را شناسایی و مدیریت کرد.

به عنوان مثال در صنعت فناوری اطلاعات، نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک می‌تواند بهبود امنیت شبکه‌ها، محافظت از داده‌ها، مدیریت دسترسی و پیشگیری از تهدیدهای سایبری را بهبود بخشد. هچنین در صنعت مالی RBM می‌تواند به مدیریت ریسک‌های مالی و مدیریت امنیت فعالیت‌های بانکی و مالی کمک کند.

مهمترین نکته این است که RBM باید با توجه به نیازها و خصوصیات خاص هر سازمان و صنعت، سفارشی شود. این بدان معناست که رویکرد RBM باید با توجه به محیط کسب و کار، اهداف سازمانی و قوانین و مقررات مربوطه تنظیم شود.

بنابراین، با استفاده از RBM، سازمان‌ها می‌توانند در هر صنعتی ریسک‌های مربوطه را شناسایی و مدیریت کنند تا امنیت و عملکرد سازمان را بهبود بخشند.

• تحلیل ریسک برای سامانه‌ های فنی

برای انجام تحلیل ریسک برای سامانه‌های فنی، شما می‌توانید مراحل زیر را دنبال کنید:

1. شناسایی خطرات: ابتدا باید خطرات ممکن که می‌توانند بر عملکرد تأثیر بگذارند را شناسایی کنید. این خطرات می‌توانند شامل عوامل محیطی، فنی، عملیاتی و انسانی باشند. مثال‌هایی از خطرات ممکن شامل نوسانات برق، سوء استفاده از تجهیزات، خرابی قطعات، حمل و نقل نادرست و غیره می‌شوند.

2. ارزیابی احتمال وقوع: برای هر خطر مشخص شده باید احتمال وقوع آن را ارزیابی کنید. این احتمال می‌تواند مبتنی بر تجربه‌های گذشته، داده‌های آماری، تحلیل هم‌افزایی و تحلیل توالی وقوع رویدادها تعیین شود.

3. ارزیابی تأثیر: سپس باید تأثیر وقوع هر خطر بر سامانه‌های فنی را ارزیابی کنید. این شامل تحلیل تأثیر مستقیم و غیرمستقیم بر عملکرد سامانه‌ها، ایمنی، بهره‌وری و هزینه‌ها است.

4. اولویت‌بندی ریسک: با ترکیب احتمال وقوع و تأثیر، می‌توانید ریسک‌ها را بر اساس اولویت‌ها و اهمیت آنها برای سامانه‌های فنی ترتیب بندی کنید. این کمک می‌کند تا منابع و زمان خود را بر روی ریسک‌های بالاتر تمرکز کنید.

5. تعیین راهکارهای مدیریت ریسک: برای هر ریسک شناسایی شده باید راهکارهای مدیریتی را تعیین کنید. این می‌تواند شامل اقدامات پیشگیرانه، آموزش و آگاهی پرسنل، استفاده از فناوری مدرن و محدود کردن دسترسی به مناطق خطرناک باشد.

6. پیش‌بینی و مانیتورینگ: برای مدیریت ریسک‌ها، ممکن است نیاز باشد پیش‌بینی و مانیتورینگ مداوم ریسک‌ها را انجام دهید که شامل نظارت بر شاخص‌های کلیدی، آزمایش‌های منظم، پیش‌بینی خرابی و استفاده از سیستم‌های هشداردهنده است.

• راهکارهای مدیریت ریسک برای سامانه‌های فنی

تعیین راهکارهای مدیریت ریسک برای سامانه‌های فنی نیازمند یک روش سازمان‌ یافته است. در زیر، به شما چند مرحله کلی برای تعیین راهکارهای مدیریت ریسک را می‌دهم:

1. شناسایی ریسک: ابتدا باید خطرات ممکن را که می‌توانند به سامانه‌های فنی آسیب برسانند، شناسایی کنید. این شامل خطرات فنی، محیطی، عملیاتی و انسانی است. برای شناسایی ریسک‌ها، می‌توانید از روش‌های مختلفی مانند استفاده از تجربه‌های گذشته، بررسی مستندات، مشارکت کارکنان و استفاده از روش‌های تحلیلی مانند شرح رویداد (Event Description) استفاده کنید.

2. ارزیابی ریسک: بعد از شناسایی ریسک‌ها، باید ارزیابی کنید که هر ریسک چقدر احتمال وقوع دارد و چه تأثیری بر سامانه‌های فنی دارد. برای ارزیابی ریسک می‌توانید از روش‌های مختلفی مانند ماتریس احتمال و تأثیر(Probability-Impact Matrix) و تحلیل توالی وقوع رویدادها استفاده کنید.

3. تعیین راهکارهای مدیریت ریسک: پس از ارزیابی ریسک‌ها، باید راهکارهای مناسب برای مدیریت هر ریسک تعیین کنید. این راهکارها می‌توانند شامل اقدامات پیشگیرانه، حفاظتی، پاسخ‌دهی به بحران و بازسازی باشند. برای تعیین راهکارهای مدیریت ریسک، می‌توانید از استانداردها، راهنماها و تجربیات صنعت استفاده کنید. همچنین، مشارکت کارکنان و متخصصان ذی‌ربط نیز می‌تواند در تعیین راهکارهای موثر کمک کند.

4. اولویت‌بندی راهکارها: برای تخصیص منابع و زمان بهینه، باید راهکارهای مدیریت ریسک را بر اساس اهمیت و اولویت‌ها مرتب کنید. در این مرحله، می‌توانید از روش‌هایی مانند ماتریس اهمیت و اولویت (Priority-Severity Matrix)، تحلیل هزینه سود (Cost-Benefit Analysis) و تحلیل ریسک باقی مانده(Residual Risk Analysis) استفاده کنید.

در نهایت، بهتر است با متخصصان مرتبط و مدیران دیگر در سازمان خود مشورت کنید تا رویکردها و روش‌های مدیریت ریسک خاصی را که بر اساس نیازهای سازمان شما مناسب است، به دست آورید.

• اطلاعات مورد نیاز برای تحلیل ریسک در RBM

برای تحلیل ریسک در نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک نیاز به مجموعه‌ای از اطلاعات مربوط به سامانه‌ها و فرآیندهای فنی موجود است. در زیر، برخی از اطلاعات مهم برای تحلیل ریسک در RBM را می‌توان ذکر کرد:

1. شناسایی سامانه‌ها: شما نیاز دارید تا سامانه‌ها و زیرساخت‌های فنی موجود در سازمان را شناسایی کنید. این شامل سیستم‌های عملیاتی، شبکه‌ها، سرورها، برنامه‌های کاربردی و تجهیزات دیگر است.

2. مستندات سامانه: اطلاعات مربوط به مستندات سامانه‌ها، از جمله دستورالعمل‌ها، نقشه‌ها، نمودارها، مشخصات فنی و دفترچه راهنما، برای تحلیل ریسک در RBM بسیار مفید است. این مستندات می‌توانند به شما کمک کنند تا نحوه عملکرد سامانه‌ها و وابستگی‌های آنها را درک کنید.

3. تحلیل داده‌ها: بررسی داده‌ها و اطلاعات موجود در مورد تاریخچه عملکرد سامانه‌ها و رویدادهای گذشته می‌تواند اطلاعات مفیدی برای تحلیل ریسک در RBM فراهم کند. این شامل داده‌های عملکرد سامانه، لاگ‌ها، گزارش‌ها و اطلاعات دیگر است.

4. ارزیابی آسیب‌پذیری: بررسی آسیب‌پذیری‌های ممکن در سامانه‌ها و فرآیندهای فنی نقطه شروع خوبی برای تحلیل ریسک در RBM است. این شامل ارزیابی امنیتی، آزمون نفوذ(Penetration Testing)، اسکن امنیتی و سایر فعالیت‌های مشابه است.

5. تحلیل تهدیدات: باید تهدیدهای امنیتی و خطرات محتمل را شناسایی و تحلیل کنید. این شامل تهدیدهای مربوط به نفوذ، سرقت اطلاعات، حملات دیده‌بانان، خرابی سامانه و سایر تهدیدهای امنیتی است.

6. ارزیابی اهمیت: برای تحلیل ریسک در RBM، باید اهمیت سامانه‌ها و فرآیندهای فنی را مشخص کنید. این شامل ارزیابی تأثیر رویدادها، ارزیابی دسترسی و تأثیرات مالی، عملیاتی و سایر تأثیرات ممکن است.

7. استانداردها و مقررات: بررسی استانداردها، قوانین و مقررات امنیتی مربوط به صنعت و سازمان شما نیز برای تحلیل ریسک در RBM حائز اهمیت است. این شامل استانداردهای بین‌المللی مانند ISO 27001 ،NIST SP 800-53 و مقررات قانونی و تنظیمات محلی است.

در کل، برای تحلیل ریسک در نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک باید اطلاعاتی مرتبط با شناسایی سامانه‌ها، مستندات سامانه، تحلیل داده‌ها، ارزیابی آسیب‌پذیری، تحلیل تهدیدات، ارزیابی اهمیت و استانداردها و مقررات را جمع‌آوری و تحلیل کنید. این اطلاعات به شما کمک می‌کنند تا ریسک‌های محتمل را شناسایی کرده، ارزیابی کنید و راهکارهای مناسب را برای مدیریت آنها اتخاذ کنید.

• استانداردها و راهنماهای موجود برای مدیریت ریسک در سامانه‌های فنی

برای مدیریت ریسک در سامانه‌های فنی، چندین استاندارد و راهنما وجود دارد که به سازمان‌ها کمک می‌کند تا رویکردها و فرآیندهای بهتری برای مدیریت ریسک‌ها ایجاد کنند. در زیر، تعدادی از این استانداردها و راهنماها را ذکر می‌کنم:

1. استاندارد ISO 31000: این استاندارد برای مدیریت ریسک در سازمان‌ها توسط سازمان بین‌المللی استانداردسازی(ISO) تهیه شده است. این استاندارد روش‌ها و فرآیندهایی را برای شناسایی، ارزیابی، مدیریت و کاهش ریسک در سازمان‌ها ارائه می‌دهد.

2. استاندارد ISO/IEC 27005: این استاندارد به مدیران و متخصصان امنیت اطلاعات کمک می‌کند تا بهبود امنیت اطلاعات را از طریق رویکردهای مدیریت ریسک انجام دهند. این استاندارد بر روی روش‌ها و رویکردهای مربوط به ارزیابی ریسک در سازمان‌ها تمرکز دارد.

3. راهنمای COSO ERM: این راهنما توسط کمیته امنیت سازمان‌های صنعتی(COSO) تهیه شده است و برای مدیریت ریسک در سازمان‌ها و شرکت‌ها قابل استفاده است. این راهنما شامل فرآیندها، اهداف و روش‌هایی است که برای شناسایی، ارزیابی و مدیریت ریسک‌ها در سازمان‌ها استفاده می‌شود.

4. راهنمای NIST SP 800-30: این راهنما توسط موسسه ملی استاندارد و فناوری(NIST) ایالات متحده تهیه شده است و برای ارزیابی و مدیریت ریسک اطلاعات در سازمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این راهنما شامل فرآیندها و روش‌هایی است که برای تشخیص، ارزیابی و کاهش ریسک‌ها در سازمان‌ها استفاده می‌شود.

این تنها چند نمونه از استانداردها و راهنماهایی هستند که در مدیریت ریسک در سامانه‌های فنی استفاده می‌شوند. همچنین، بسته به صنعت و نوع سازمان، استانداردها و راهنماهای دیگری نیز در دسترس قرار می‌گیرند که ممکن است به نیازهای خاص سازمان شما بیشتر پاسخ دهند.

• روش‌ها برای تعیین اهمیت و اولویت راهکارهای مدیریت ریسک

برای تعیین اهمیت و اولویت راهکارهای مدیریت ریسک، می‌توان از روش‌ها و فرآیندهای مختلفی استفاده کرد. در زیر، برخی از روش‌های رایج برای تعیین اهمیت و اولویت راهکارهای مدیریت ریسک آورده شده است:

1. تحلیل ارزش اهمیت: در این روش، هر ریسک بر اساس دو عامل ارزش(Value) و اهمیت(Importance) ارزیابی می‌شود. ارزش معمولاً به معنای اثرات مالی، عملیاتی، استراتژیک یا دیگر ارزش‌های مهم است که ریسک بر آن تأثیر می‌گذارد. اهمیت نشان دهنده اهمیت ریسک برای سازمان است. با ترکیب این دو عامل، ریسک‌ها را می‌توان بر اساس اهمیت و اولویت آنها رتبه‌بندی کرد.

2. ماتریس احتمال اثر: در این روش، احتمال وقوع ریسک و اثرات آن بر سازمان را بررسی می‌کنیم. با اندازه‌گیری احتمال وقوع ریسک(احتمال محتمل، احتمال متوسط ​​و…) و اثرات آن بر سازمان(اثرات مالی، عملیاتی، استراتژیک و…)، ریسک‌ها را در یک ماتریس قرار می‌دهیم. این ماتریس به ما کمک می‌کند تا ریسک‌ها را در چهار گروه اولویت‌بندی شده (مانند بالا-بالا، بالا-پایین، پایین-بالا و پایین-پایین) قرار دهیم.

3. روش تحلیل پارامتری: در این روش، از تحلیل آماری و تجربی برای بررسی و اولویت‌بندی ریسک‌ها استفاده می‌شود. معمولاً با جمع‌آوری داده‌ها و آمارهای مرتبط با ریسک‌ها، احتمال وقوع و اثرات را برآورد می‌کنیم و سپس با استفاده از مدل‌ها و روش‌های آماری، ریسک‌ها را بر اساس اهمیت و اولویت رتبه‌بندی می‌کنیم.

4. روش تصمیم‌گیری چند معیاره: در این روش، از معیارهای متعددی برای ارزیابی ریسک‌ها استفاده می‌شود. معیارهای ممکن شامل اثرات مالی، اثرات عملیاتی، اثرات استراتژیک، ارزش مالی، اهمیت استراتژیک و… است.

در کل، نگهداری و تعمیرات مبتنی بر ریسک(RBM) یک رویکرد استراتژیک است که با استفاده از تحلیل ریسک، بهینه‌سازی هزینه‌ها و بهبود عملکرد سامانه‌ها را در طول عمر فنی آنها فراهم می‌کند. این روش به عنوان یک رویکرد پیشگیرانه در مدیریت نگهداری و تعمیرات مورد استفاده قرار می‌گیرد و به شرکت‌ها کمک می‌کند تا منابع خود را بهبود بخشند و خطرات و خرابی‌های غیرضروری را کاهش دهند.